یافته‌های نظرسنجی‌ها راهکاری برای تغییر و اصلاح در حوزه‌های مختلف جامعه 

محمد مهدی رحمتی، عضو هیئت علمی گروه اجتماعی دانشگاه گیلان در گفت‌وگو با ایکنا از گیلان، همزمان با فرارسیدن بیستمین سالروز تأسیس مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران(ایسپا) با اشاره به اهمیت نظرسنجی‌ در برنامه‌ریزی‌های خرد و کلان، اظهار کرد: نظرسنجی‌ها چندین کارکرد اساسی در برنامه‌ریزی‌های مختلف اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و... دارند؛ همچنین در سیاستگذاری‌های کلان نظرسنجی‌ها از جمله منابع مهم تهیه مواد و مصالحی هستند که می‌تواند مورد استفاده کارشناسان و سیاستگذاران قرار گیرد.

نظرسنجی‌ها؛ مبنای تغییر و اصلاح در حوزه‌های مختلف

وی افزود: یافته‌های نظرسنجی‌ها می‌تواند برای تغییر و اصلاح در حوزه‌های مختلف مورد استفاده قرار گیرد. گاهی سیاستگذاران، عاملان و کارشناسان اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی در جامعه از طریق نظرسنجی‌ها می‌توانند متوجه برخی نقص‌ها، سوء تفاهم‌ها یا فقدان آگاهی‌های لازم در خصوص برخی از مسائل شوند.

رحمتی ادامه داد: کارشناسان می‌توانند با استفاده از نتایج نظرسنجی‌ها در جهت آگاه سازی، اطلاع رسانی و الگوسازی فرهنگی، افزایش آگاهی‌های عمومی و مأموریتی اقدام کنند، به عبارتی نظرسنجی می‌تواند تغییر و اصلاح را هم علاوه‌بر برنامه ریزی و سیاستگذاری در برداشته باشد.

برنامه‌ریزی سیاستگذاران با نظرسنجی در جهت تحقق خواسته‌های عموم

این پژوهشگر علوم اجتماعی با تأکید بر اینکه نظرسنجی می‌تواند مانند شمشیر دو لبه عمل می‌کند، اضافه کرد: برای نمونه اگر در یک جامعه اقتدارگرا نظرسنجی‌ها انجام شود ممکن است عاملان و صاحبان قدرت با استفاده از نتایج نظرسنجی‌ها موج‌هایی ایجاد کنند که در جهت تحکیم قدرت آنان باشد؛ اگر در جامعه‌ای مردم سالاری یا دموکراسی مورد توجه باشد نظرسنجی‌ها می‌تواند بازتاب دیدگاه مردم و گروه‌های مختلف اجتماعی باشد.

رحمتی یک وجه مهم نظرسنجی‌ها در طولانی مدت را ناظر بر کارکرد جامعه مدنی دانست و تصریح کرد: جامعه مدنی مستلزم تقویت سازمان‌ها، نهادها و مراکزی است که به شکل مناسب ارتباط بین بدنه جامعه را با کارگزاران اجرایی که در قدرت هستند و سیاستگذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌ها را در دست دارند، برقرار کند. بنابراین نظرسنجی می‌تواند خلا‌ءها و شکاف‌هایی که به‌صورت احتمالی ممکن است بین جامعه مدنی و کارگزاران قدرت، برنامه‌ریزان و عاملان و تمام مراکزی که به نوعی در جامعه فعالیت دارند، برطرف و ارتباط مناسبی برقرار نماید.

پرهیز از نظرسازی و تحریف در نظرسنجی‌ها

وی افزود: به عبارتی سیاستگذاران، برنامه ریزان و عاملان قدرت با استفاده از نظرسنجی‌ها از نظر و عقیده مردم و جامعه مدنی مطلع می‌شوند و متناسب با اولویت‌هایی که مشخص شده در جهت تحقق نیازها و خواسته‌های عموم برنامه ریزی کنند.

این مدرس دانشگاه با اشاره به نقش ایسپا به عنوان یک مرکز نظرسنجی علمی و دانشگاهی با دو دهه فعالیت، بیان کرد: اولین انتظاری که می‌توان از ایسپا به‌عنوان یک مرکز افکارسنجی داشت «بی طرفی» به‌ویژه در ارتباط با اصحاب قدرت است، بر مبنای همین بی طرفی انتظار می‌رود که بازتاب و انعکاس مناسبی از نظرات جامعه در میدان‌ها و عرصه‌های مختلفی که نظر سنجی انجام می‌شود صورت گیرد و به عبارتی در واقع نظرسازی نشود و از عوامل تحریف در نظرسنجی پرهیز شود که در این راستا از طرفی باید نمونه‌های مناسب انتخاب شود به گونه‌ای که دیدگاه‌ها و نظرات‌شان از نظر علمی قابلیت تعمیم داشته باشند و از طرف دیگر کسانی که مباردت به نظرسنجی می‌کنند فارغ از باورهای خودشان در مورد پذیرش یا عدم پذیرش دیدگاه نمونه‌ها، آنها را به شکل مناسب و بی طرفانه‌ای منعکس کنند.

 لزوم توجه ایسپا در نظرسنجی به صداهای ناشنیده در جامعه

عضو هیئت علمی دانشگاه گیلان بیان کرد: ایسپا می‌تواند در نظرسنجی به صداهای ناشنیده در جامعه توجه کند، در هر جامعه‌ای از جمله جامعه ما گروه‌های مختلفی ممکن است به دلایل گوناگون فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی دچار محرومیت بوده و در حاشیه قرار گرفته باشند، این حاشیه‌ای بودن ممکن است مانع انعکاس نظرات، آرا و دیدگاه‌های آنها در جامعه و برای کارگزاران اجتماعی باشد.

رحمتی در پاسخ به این سؤال که در نظرسنجی‌ها باید چه مواردی در اولویت قرار گیرد، گفت: نظرسنجی‌ها معمولاً تقاضا محور هستند، به عبارتی بر اساس نوع تقاضایی که از مراکز نظرسنجی می‌شود نظرسنجی انجام می‌گیرد؛ در حالت کلی فارغ از بحث تقاضا می‌توان در اجرای پروژه‌های نظرسنجی دو محور را در اولویت قرار داد که یکی بحث کاستی‌ها، کمبودها، نیازها و مطالبات اجتماعی است که انتظار می‌رود مراکز نظرسنجی در این حوزه‌ها از کارشناسان خبره و مجرب علمی و دانشگاهی استفاده کنند و در مورد این موارد و محورها نظرات مردم را گردآوری کرده و به شکل مناسب به مقامات ذیربط انتقال دهند.

این پژوهشگر علوم اجتماعی ادامه داد: نظرسنجی از یک طرف مستلزم نوعی ارتباط فراسازمانی است و از طرفی نیازمند مراجعه به اسناد بالادستی است. برای نمونه توسط متخصصان و کارشناسان ذیربط برنامه‌های توسعه کشور مورد مطالعه دقیق قرار گیرد و در دو سطح مقوله‌های مهمی که نیاز به نظرسنجی دارد از آنها استخراج شود. علاوه‌بر این دیدگاه‌ها و نظرات اصحاب فن، کارشناسان و متخصصین در حوزه‌های مختلف که در قالب برنامه‌ توسعه دراز مدت به مقوله‌های تخصصی مطرح و در مورد آن برنامه‌هایی تدارک دیده شده است بین مراکز نظرسنجی مثل ایسپا و سازمان‌ها و مراکز توسعه‌ای فرادستی در کشور انجام گیرد.

ایسپا باید همکاری مستمری با مراکز علمی و دانشگاهی داشته باشد

وی در پاسخ به این سؤال که برای کیفیت بخشی نظرسنجی در حوزه‌های مختلف چه پیشنهادی دارید، بیان کرد: در راستای کیفی کردن نتایج نظرسنجی‌ها می‌توان از کارشناسان و متخصصان بی طرف دانشگاهی بهره‌مند شد و همچنین مراکز مانند ایسپا باید همکاری مستمری با مراکز علمی و دانشگاهی داشته باشد، به ویژه این همکاری با اصحاب علوم انسانی و اجتماعی در دانشگاه‌ها ضروری است؛ با اینکه ایسپا به بدنه دانشگاهی وصل است اما آن اتصال قوی و نیرومندی که باید با دانشگاه داشته باشد را ندارد.

رحمتی اضافه کرد: پیشنهاد می‌کنم در استان مراکز نظرسنجی ارتباط و تعاملات خود را با دانشگاه گیلان و خصوصا دانشکده علوم انسانی بیشتر کنند زیرا از همکاری مستمری با این مراکز علمی وجود داشته باشد و از دیدگاه دانشگاهیان و پژوهشگران دانشگاهی به شکل مستمر در قالب مشاوره یا پروژه‌های مختلفی که امکان عملیاتی سازی آنها وجود دارد، استفاده شود قطعا بسیار می‌تواند به کیفیت کار مراکز نظرسنجی کمک کند.

حوزه سیاست بیش از سایر بخش‌ها به انجام نظرسنجی توجه داشته است

عضو هیئت علمی دانشگاه گیلان در پاسخ به این سؤال که چقدر مسئولان به نتایج حاصل از نظرسنجی‌ها توجه دارند، گفت: مشخص کردن میزان دقیق توجه مسئولان به نظرسنجی نیاز به یک پژوهش ارزیابانه دارد، ممکن است در برخی از حیطه‌ها این توجه خیلی زیاد باشد یا در برخی حیطه‌ها بالعکس؛ اما با دقت در رویه‌های موجود در میابیم که نظرسنجی‌ها در کشور ما قدمت بسیاری ندارند و به دهه 70 برمی‌گردند که به رغم این عمر کوتاه رویکرد نظرسنجی‌ها روندی روبه پیشرفت به ویژه در جنبه‌های علمی انجام نظرسنجی‌ها بوده که میدان و حوزه سیاست بیش از سایر بخش‌ها به انجام نظرسنجی توجه داشته است.

وی افزود: انتظار می‌رود در دراز مدت مسئولان و کارگزاران سازمان‌های مختلف اجتماعی به بحث نظرسنجی‌ها ورود کرده و متناسب با خواسته‌ها، مطالبات و نیازهای مردم و در صورت لزوم کمک به تغییر و اصلاح در برخی از موارد که نیاز است، اقدام کنند.

رحمتی تصریح کرد: همراه با روند روبه پیشرفت جنبه‌های علمی از نظر عملی هم مسئولان به نتایج نظرسنجی‌ها به گونه‌ای روزافزون با جدیت بیشتری توجه می‌کنند، هر چند این در میدان سیاست بیشتر صورت گرفته است. با وجود این پیشرفت‌ها ساختار مدیریت در کشور ما هنوز به سطح آرمانی و مطلوب نرسیده که امکان بهره‌مندی از نظرسنجی‌ها را در یک وضعیت مطلوبی قرار دهد و کماکان توجه بسیاری از مسئولان و کارگزاران اجرایی در سازمان‌های مختلف بیش از اینکه معطوف به نظر مردم باشد ناظر به ابراز ارادت به مقامات صاحب قدرت یا بالاتر است زیرا همیشه این نگرانی و دغدغه وجود دارد که اگر بر خلاف میل آنها عمل شود ممکن است از برخی مزایا محروم شوند؛ تصور می‌کنم اگر بتوانیم ساختار قدرت را در مراکز مختلف به سمتی ببریم که مسئولان و کارگزاران بیش از آنکه دغدغه خدمت به صاحبان قدرت را داشته باشند، دغدغه خدمت به مردم و جامعه را در اولویت قرار دهند در این صورت توجه به نظرسنجی‌ها هم به صورت جدی‌تر در دستورکار قرار می‌گیرد.